Đã từ lâu, ông Vương Trí Nhàn nổi tiếng là một nhà phê bình văn học làm việc nghiêm túc, chuyên nghiệp. Các sách ông viết phê bình văn học: Một kiếp hoa dại, Ngoài trời lại có trời, … là những sách có thể giúp cho dân trong ngành tìm thấy ở người và có thể là cả bản thân mình một số gợi ý cho nghề cầm bút. Sau đó, nhận thấy có những kiến thức văn học không chỉ hạn hẹp trong lĩnh vực thuần văn học mà cần được mở rộng ra trong trong chính cuộc sống, ông bắt đầu nghiên cứu về văn hóa. Tự nhận mình là một người bi quan, đề tài ông viết thường xoay quanh những hành vi không hay, không đẹp trong cuộc sống, thậm chí có nhiều câu gây tranh cãi, ví như “Dân tộc Việt là một khối tự phát khổng lồ”.
Có thể nhận thấy, phần lớn bài viết trong sách là khảo cứu tinh thần đời sống thị dân; những chủ đề ta hầu như bắt gặp hằng ngày: kẹt xe, rác thải, tiếng ồn, … đến những thương tật trong tâm lý như tính thô bạo, man rợ, trơ tráo, … Là một dân tộc bước ra từ cuộc chiến tranh với thực dân và đế quốc, chân ướt, chân ráo, ta lại bước vào một guồng xoay mới, hiện đại hóa. Những tinh cách phù hợp với thời chiến đã lỗi thời, chậm nhịp, thậm chí làm trĩu nặng bước chân ta trong công cuộc mới. Với nhãn quan tinh tế, suy nghĩ chín chắn, ông vạch ra những bi hài kịch diễn ra quanh ta khiến ta cười rồi ta suy nghĩ và cuối cùng là ta buồn, một nỗi buồn khó giải bày.
Lối viết đơn giản, không hào hoa khiến người đọc dễ lầm tưởng ở đó sự hời hợt. Hoàn toàn không phải như thế, để đạt được lối viết tinh gọn đấy là cả một quá trình công phu quan sát, nghiên cứu và tư duy. Người có nông có sâu, ta thấy ở ông tính cách thâm trầm của người trí thức chân chính và từng trải, mỗi chữ mỗi câu đều có ý nghĩa của nó. Với tình cảm cá nhân, tôi thích kiểu như thế, nếu so với lời văn “đao to búa lớn”.
Ông chọn thể loại phiếm luận, như ông nói để “dễ dàng tiếp cận người đọc”, có cái hay nhưng đồng thời cũng có mặt hạn chế. Thể loại này không thể hiện hết được ý và nghĩa mà ông muốn nói. Ta dễ dàng nhận ra ở nhiều bài, cái mạch cảm xúc của ông vẫn còn nhưng nếu càng viết nó càng trở thành một thể loại văn chương khác. Để bù đắp lại điều đó, ông viết rất nhiều. Do đó, đọc Vương Trí Nhàn là ta phải đọc hết và biết xâu chuỗi những vấn đề mang ý nghĩa liên đới để có cái nhìn đủ và đúng về quan điểm của ông.
Trong buổi ra mắt sách, ông có nhận được câu hỏi về tên Vương Trí Nhàn. Ra đây là tên thật chứ không phải bút danh, và chữ Trí ở đây có nghĩa là đi đến tận cùng. Tên là Trí Nhàn nhưng qua những dòng chữ, ta thấy tính cách ông trái ngược hoàn toàn cái tên, đó là sự day dứt và đau đáu, đã ở cái tuổi cổ lai hy mà vẫn suy nghĩ, vẫn trăn trở và vẫn cầm bút viết về những điều chướng tai nghe mắt thấy trong cuộc sống để giúp thế hệ đi sau có được một chút gì trong cách nhìn nhận cuộc sống.
Mỗi khi nhắc đến mấy ông già như vậy, tôi lại lần tưởng đoạn mở đầu trong Hồi ký Sơn Nam, xin trích nguyên văn:
- Có ai nghe thì nói, lắm khi như nói một mình. Giới trẻ đứng giây lát rồi bỏ đi, gọi lão đó ăn nói nghe cũng hay nhưng dường như lẩm cẩm. Nhưng không nên cãi vã, lão ta rất tự ái, tự tôn.
Tự ái là phải. Vì lão ta không nói láo. Gần đất xa trời rồi! Nói láo làm chi cho mang tội. Chẳng qua là kinh nghiệm trường đời có giới hạn, muốn truyền lại, già trẻ ai muốn nghe thì nghe. Và dường như ít ai nghe. Họa chăng khi lão mất, người trẻ trở thành người già, nhớ lại bóng dáng lão, rồi đánh giá là người có tư cách. Theo ngôn ngữ xưa trước 1945, có tư cách là có đầu óc là người quan tâm ít nhiều đến chính trị, là người biết vinh biết nhục, có trách nhiệm.
Bắt mạch đúng bệnh là bước đầu tiên của việc chữa trị tận gốc một căn bệnh. Đọc Những chấn thương tâm lý hiện đại của Vương Trí Nhàn, ta có dịp để nhìn nhận lại bản thân và cuộc sống quanh ta, giúp ta điều chỉnh lại tư duy và hành động của mình, từ đó tạo cho xã hội tương lai có một đời sống tinh thần ít bệnh tật hơn.
Link Nhã Nam đăng bài của tôi: https://sachnhanam.com/book-of-the-year-2017-nhung-chan-thuong-tam-ly-hien-dai/