Ở đời, có muôn vàn lý do khiến người ta yêu nhau mà không đến được với nhau. Hồn bướm mơ tiên (HBMT) kể về Ngọc, chàng trai theo lối Tây học, lên chơi chùa Long Giáng vãn cảnh, lỡ trót trao trái tim mình cho “chú tiểu” Lan:
“Thưa ni cô, ni cô không ngại. Tôi xin thú thật với ni cô rằng tôi yêu ni cô, tôi yêu ngay từ lúc còn tưởng ni cô là trai. Ni cô là một người thông minh dĩnh ngộ, xinh đẹp như thế thì ai lại không yêu được… Mà lạy Phật tha tội cho, có lẽ ni cô cũng đôi lần cảm động”.
Dù có một thoáng động lòng trần tục nhưng cuối cùng Lan vẫn chọn gửi mình nơi cửa Phật. Truyện kết thúc vào buổi chiều thu lá rụng, với hình ảnh Ngọc dắt chiếc xe đạp xuống đồi, “vạn vật như theo tiếng chuông chiều thong thả rời vào quãng êm đềm, tịch mịch”; còn Lan “đứng chắp tay tụng niệm, mắt lờ đờ nhìn xuống con đường đất quanh co, lượn khúc dưới chân đồi”.
Cốt truyện đơn giản, ít nhân vật, đồng thời, tác giả sử dụng lối văn ngắn gọn, đơn giản, HBMT vẽ ra bức tranh mực tàu, đưa người đọc vào cõi sơn thủy trầm mặc.
Nghệ thuật nổi bật trong truyện chính là nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật. Ông diễn sự biến đổi tâm lý bên trong nhân vật hết sức tự nhiên, hợp lý và duyên dáng.
Nhẹ nhàng, sâu sắc, thoảng hương trầm u mặc cõi Phật pháp, đọc Hồn bướm mơ tiên như uống một ngụm tịnh trà trong buổi chiều thu man mác có “lá rụng!”, “lá rụng!”, xa xa tiếng chuông chùa ngân vọng tái tê. Cái đăng đắng ban đầu xen lẫn vị ngọt diu thanh của chén trà làm dư vị của nó kéo dài, khiến ta luyến tiếc mãi. Đó là cảm giác khi gập sách lại.
Nhưng đọc truyện này, mị tình quá, hay như ai đó gọi “yêu nhau trong linh hồn trong lý tưởng” mà không cần sum họp. Cái chất lãng mạn này không trách được, vì là trào lưu chung trong dòng chảy văn học thời bấy giờ. Và Hồn bướm mơ tiên, tiểu thuyết đầu tiên của Tự lực văn đoàn, đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình.
Link Nhã Nam đăng bài của tôi: https://sachnhanam.com/book-of-the-year-2017-hon-buom-mo-tien/